Piotr Sendecki. Pospieszalski czyta Białoszewskiego – „Domysły rzeczywistości”

Spis treści numeru 2/2024

Pospieszalski czyta Białoszewskiego – „Domysły rzeczywistości”¹

(…)

Białoszewski w Donosach… chwytał zatem to wszystko, co donosiła mu rzeczywistość. Opierał się na obserwacji faktów – drobnych i niewielkich, mało znaczących i istotnych, przyswajał plotki, marzenia senne i fikcje, kreował między nimi związki. Pospieszalski w Domysłach… domyśla się rzeczywistości, ogarnia ją i opatula muzyką, ubiera w domniemania, snuje przypuszczenia, których czytelność jest ukryta, niedostępna w sposób właściwy dla abstrakcyjnego charakteru muzyki. Obaj, każdy na swój sposób, wydobywają niepowtarzalność bytu i jego przemijalność (I ja trochę nie żyję, / I ty trochę nie żyjesz – jak w wierszu Sen; nic mi z ciebie nie zostało nagle – w wierszu Do NN), groteskę, absurd i zagadkowość świata (Fruwam / fruwam / na trapezach przyśnień – utwór Liryka śpiącego) –pierwszy w poezji, drugi w wyjątkowo przystającej do wierszy, improwizowanej, często zaskakującej muzyce.

Tytuł nadany płycie Domysły rzeczywistości ma swoje źródło w wierszu Białoszewskiego Szkoła nieprzyzwyczajenia, który kompozytor – podobnie jak inne utwory – zaadaptował do muzyki, jednak nie zmieścił go na płycie. Trochę to zaskakuje, skoro ważny fragment tego wiersza posłużył za tytuł albumu. Z pewnością jednak jest to dla Pospieszalskiego szczególny tekst, i to nie tylko ze względu na stronę graficzną, pomyślaną tak, by słowa „domysły rzeczywistości”, podzielone na sylaby, układały się w biegi schodowe zmierzające piętrowo z góry do dołu, w prawo – w lewo. Na nich „Aniołki (…) śpiewają gamę”, tworząc formę graficzną spotykaną u konceptualnych artystów wizualnych. Osobliwość wiersza wiąże się z przywołaną w finale greckąpraboginią konieczności Ananke² – uosobieniem siły zniewalającej do podporządkowania się wyrokowi przeznaczenia, do której poeta zwraca się: „byleś tylko nie zesłała do rzeczy przyzwyczajenia”.

Analizując wyrażenie „domysły rzeczywistości”, kluczowe w wierszu Szkoła nieprzyzwyczajenia, Jacek Kopciński zwrócił uwagę, że implikuje [ono – przyp. P.S.] przede wszystkim przypuszczenie. Rzeczywistość nie jest dana i jasna, rzeczywistości trzeba „się domyślać”. Jej sens jest ukryty, „domyślny”, (…) w interesującym nas zwrocie został utrwalony wyraźny postulat poznawczy: domyślaj rzeczywistość! Rzeczywistość pozostawiona sama sobie jest zbyt uboga, dopiero „domyślana”, a więc przetworzona, przeobrażona, nabiera właściwego ciężaru. (…) Chodzi tu o czynną reakcję na przypuszczenie, że istnieje gdzieś sens przed nami ukryty, reakcję, która nie zmienia w efekcie samej rzeczywistości, ale nasz sposób jej percepcji. Celem „domysłów” jest zmiana relacji między poznającym i poznawanym, polegająca na eliminowaniu odrębności „ja” i „nie-ja”. „Domyśleć rzeczywistość” oznacza dostrzec siebie samego pośród, a nie wobec innych rzeczy.³

Ten klucz odczytania przesłania płyty zawartego w jej tytule wydaje się najwłaściwszy. Muzyczna oprawa wierszy, która ma jednak swoją pełną autonomię, wyraża nie tylko dążenie do dostrzeżenia siebie, ale silne zaznaczenie swojego miejsca.

(…)

1. Płyta Mateusza Pospieszalskiego Domysły rzeczywistości została wydana przez Fundację Muzyki Niezależnej. Zawiera 11 autorskich kompozycji, które oprócz Pospieszalskiego wykonują Ania Rusowicz, Karolina Czarnecka, Jan Jakub Monowid, Ralph Kaminski oraz Błażej Król. Gra zespół w składzie: Mateusz Pospieszalski (saksofony altowy i barytonowy, klarnet basowy, instrumenty perkusyjne), Marek Pospieszalski (saksofony altowy i tenorowy, flet, klarnet), Tomasz Dąbrowski (trąbka), Oskar Torok (trąbka), Piotr Chęcki (saksonfon tenorowy, flet), Marek Łupiński (puzon), Grzegorz Pałka (puzon), Piotr Wróbel (suzafon, puzon), Grzegorz Tarwid (fortepian, czelesta, instrumenty klawiszowe), Michał Bryndal (perkusja), Basia Pospieszalska i Kasia Domalewska (chórki). Album CD zawiera 11 utworów, o dwa więcej niż jego wersja streamingowa. Lista utworów: 1. Dyptyk, 2. Do NN__ feat. Ralph Kaminski, 3. Mironczarnia, 4. Drabina do wchodzenia wyżej feat. Karolina Czarnecka, 5. Liryka śpiącego, 6. Szare eminencje zachwytu, 7. Ballada z Makaty, 8. Leżenia, 9. Sen feat. Ania Rusowicz, 10. Dobrze, dobrze, 11. Autoportret radosny.
   Mateusz Pospieszalski, pracując nad muzyką do wierszy Białoszewskiego, stworzył w sumie 15 kompozycji – poza jedenastoma wyżej wymienionymi cztery jeszcze dotąd nieupowszechnione, w tym do wierszy Szkoła nieprzyzwyczajenia oraz ty ty ty ty ty ty ty czas paluszkiem grozi (wykonuje Jan Peszek). ↩︎
2. Od imienia tej greckiej prabogini (mającej odpowiednik w rzymskiej Necessitas) jako uosobienia konieczności, przymusu, nieuchronności wywodzi się psychologiczny termin „osobowość anankastyczna”(obsesyjno-kompulsywna), określający zaburzenia osobowości obejmujące wzorzec zachowań zdominowany dbałością o porządek,perfekcjonizmem, kontrolą umysłową w kontaktach interpersonalnych, kosztem elastyczności, otwartości i efektywności (zob. Osobowość anankastyczna. https://pl.wikipedia.org/wiki/Osobowo%C5%9B%C4%87_anankastyczna, 01.03.2024). ↩︎
3. J. Kopciński: „Żywioł wszelki” Białoszewskiego. „Teksty Drugie” 1993, nr 3, ss. 52-62. ↩︎

Całość w wydaniu papierowym „Akcentu”.