Spis treści numeru 3/2018

To już 40 lat

Mijają kolejne dziesięciolecia od czasu powołania arcybiskupa Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową. Oblicze świata uległo w tym czasie zasadniczym zmianom. Nawet jeśli zostawimy historykom spory o zakres wpływu jednostki na bieg dziejów, znaczenie osobowości Jana Pawła II dla kierunku przemian współczesnego świata wydaje się niewątpliwe. Papież nie rozporządzał żadnymi dywizjami. Ale wielki ładunek otuchy, jaką wlał w serca Polaków i innych narodów wschodniej Europy, zaowocował skuteczniej niż wszelkie działania Zachodu wywodzące się z ducha zimnej wojny. Bez białego dymu unoszącego się nad Bazyliką Świętego Piotra jesienią 1978 roku nie byłoby „Solidarności” i nie byłoby wiary w powodzenie wielu inicjatyw ukształtowanych na fali demokratycznego entuzjazmu 1980 roku – w tym także „Akcentu”.

Dlatego w każdą z okrągłych rocznic redakcja „Akcentu” przygotowuje specjalny tom poświęcony sylwetce intelektualnej Karola Wojtyły, zatytułowany „Karol Wojtyła – poeta, dramaturg, filozof”. W 1988 roku zrobiliśmy to jako jedyne polskie czasopismo tego rodzaju. Limitowany nakład 6000 egzemplarzy okazał się niewystarczający – tamten tom jest dziś trudno dostępny nawet w bibliotekach. Oczywiście jako świeckie czasopismo o charakterze artystycznym położyliśmy nacisk nie na przebieg samego pontyfikatu, lecz przede wszystkim na fakt, że osobowość i poglądy przyszłego papieża formowały się w twórczości literackiej oraz w działalności naukowej i dydaktycznej. Niezależnie od wszelkich opinii literaturoznawczych byliśmy przekonani, że bez takich doświadczeń sam pontyfikat wyglądałby inaczej.

Po upływie kolejnej dekady postanowiliśmy wrócić do tego tematu, przedrukowując najważniejsze teksty z 1988 roku i prezentując nowe opracowania związane z dorobkiem intelektualnym papieża. Tom ten ukazał się jako trzeci w 1998 roku. Wkrótce mogłem go osobiście ofiarować Ojcu Świętemu, gdy w styczniu 1999 roku mieliśmy z żoną zaszczyt (a obchodziliśmy wtedy 25. rocznicę ślubu) uczestniczyć w prywatnej mszy św. odprawianej o świcie przez papieża i wziąć udział w kameralnej rozmowie, którą Gospodarz zwykł odbywać w bibliotece ze swymi gośćmi (fot. na następnej stronie). Media ukazywały już wówczas Ojca Świętego jako człowieka schorowanego, tymczasem w osobistym kontakcie uderzała niezwykła energia i charyzma promieniująca od jego osoby. Słowa, jakie wypowiedział po krótkiej wymianie zdań, mogłyby być lekcją skromności i pokory dla niejednego twórcy. Gdy wyraziłem przekonanie, że jego intelektualny, kreacyjny dorobek na trwałe pozostanie w historii kultury, odpowiedział: „No, może jakaś malutka cząstka…”.

Po kolejnych dwudziestu latach nie wydaje się, żeby dziedzictwo tego niezwykłego papieża było na tyle umocowane w polskiej świadomości, że nie warto już przygotowywać jubileuszowej reedycji naszego tomu. I znów – jedne teksty przedrukowujemy, inne zamówiliśmy niedawno. Przypominamy zatem przepojony wiarą w dobroć świata i etyczną moc słowa esej o. Wacława Oszajcy, który umieszczamy tuż po otwierających numer wierszach ks. Jana Twardowskiego, jakie otrzymaliśmy od niego przed 30 laty (do wierszy księdza Jana często odwołuje się metropolita lubelski abp Stanisław Budzik). Wśród tekstów przedrukowanych bez zmian czytelnik znajdzie napisany niegdyś dla „Akcentu” artykuł ks. prof. Józefa Tischnera „Śmierć człowieka”, wspomnienia profesorów Jerzego Gałkowskiego (KUL) i Tadeusza Kwiatkowskiego (UMCS), którym dane było poznać bliżej Karola Wojtyłę, gdy był on wykładowcą w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Przypominamy także artykuł Pawła Smoczyńskiego, wydawcy pism najwybitniejszych polskich etyków, który rekonstruuje metaetyczną teorię Karola Wojtyły wpisaną w jego prace o charakterze naukowym, oraz szkic ks. prof. Krzysztofa Guzowskiego ukazujący Karola Wojtyłę jako filozofa personalistę.

Wiosną 1988 r. udało nam się przekonać nieodżałowanej pamięci ks. Janusza Pasierba, by „na gorąco” zreferował swoje doświadczenia konsultanta przy produkcji kręconego wówczas filmu „Przed sklepem jubilera” według dramatu Karola Wojtyły. Ten tekst, pisany jeszcze przed premierą filmu, również przedrukowujemy. Obok zamieszczamy powstały w 2008 roku szkic ks. Andrzeja Lutra o filmowych wizerunkach postaci Jana Pawła II. Bolesław Taborski przedstawił przed laty interesującą interpretację „Jeremiasza”. Przypominamy jego rozważania, które wkrótce zaowocowały książką o dramaturgii Karola Wojtyły. Ks. prof. Roman Dzwonkowski omawia rezultaty papieskiej aktywności wobec Polaków mieszkających poza granicami kraju z uwzględnieniem ostatnich lat pontyfikatu.

Szkic ks. prof. Alfreda Wierzbickiego na temat filozoficznych podstaw poezji Karola Wojtyły powstał przed dekadą, podobnie esej ks. red. Adama Bonieckiego i wypowiedź ks. abpa Józefa Życińskiego, który ów historyczny pontyfikat ukazuje jako etyczne zobowiązanie dla współczesnych i potomnych. Agnieszka Kurnik ponownie (i z powodzeniem) wykonała niełatwe zadanie, które przed nią postawiliśmy – ogarnęła uważnym spojrzeniem całe polskie piśmiennictwo na temat twórczości Karola Wojtyły aż po publikacje sprzed paru miesięcy. Kilka takich najnowszych publikacji omawiamy bardziej szczegółowo.

Warto zwrócić uwagę na trzy ważne teksty, które zostały ostatnio napisane specjalnie do tego wydania „Akcentu”: błyskotliwą interpretację „Tryptyku rzymskiego” – na tle przywoływanego przez Karola Wojtyłę fresku Michała Anioła „Sąd ostateczny” – pióra o. Wacława Oszajcy, szkic prof. Sławomira Żurka ukazujący pontyfikat Jana Pawła II jako czas przełomowy dla dialogu chrześcijańsko-żydowskiego oraz rozważania prof. Zofii Zarębianki na temat budzący liczne kontrowersje i sprzeczne komentarze: „Karol Wojtyła – Czesław Miłosz. Związki ukryte”.

Na koniec niewielkie, ale przepełnione serdecznością wspomnienia Leszka Mądzika, Waldemara Michalskiego i Jana W. Wosia.