Fot. Iwona Burdzanowska
Ryszard Kapuściński – ur. 1932 w Pińsku, zmarł 2007 w Warszawie. Reportażysta, publicysta, fotograf, poeta. Autor wnikliwych i pełnych dramatyzmu relacji o przeobrażeniach społeczno-politycznych, głównie w krajach Trzeciego Świata i na obszarze byłego ZSRR. Jego wczesny poetycki debiut w 1949 r. na łamach tygodnika „Dziś i Jutro” zwrócił uwagę redaktorów powstającego wówczas pisma „Sztandar Młodych”, którzy zaproponowali młodemu twórcy współpracę. W 1950 r. rozpoczął studia na wydziale polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, ale potem przeniósł się na historię, przerywając czasowo pracę w redakcji. Po powrocie do zawodu dziennikarza otrzymał w 1956 r. pierwszą nagrodę (i Złoty Krzyż Zasługi) za reportaż To też jest prawda o Nowej Hucie, w którym sugestywnie opisał trudne warunki życia robotników na budowie kombinatu. W tym samym roku odbył pierwszą podróż pozaeuropejską – do Indii, w kolejnym – przez Tokio i Hongkong – do Chin. Do Polski wrócił w grudniu, by złożyć dymisję z funkcji członka kolegium po zwolnieniu kierownictwa redakcji „Sztandaru Młodych” za poparcie dla krytycznego wobec władzy tygodnika „Po Prostu”. Potem znalazł zatrudnienie w „Polityce” (w latach 1953-1981 był członkiem PZPR). W tym czasie odwiedził m.in. Ghanę, Dahomej i Niger, a także Kair, skąd przedostał się do pogrążonego w wojnie domowej Konga. Od 1962 r. pracował dla PAP jako stały korespondent zagraniczny w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. Po malarycznym zapaleniu opon mózgowych i gruźlicy powrócił do Polski na rehabilitację, po czym dosyć szybko wyruszył na Kaukaz, w podróż po południowych republikach ZSRR. Jesienią 1967 r. wyjechał jako korespondent PAP do Ameryki Łacińskiej, gdzie spędził pięć lat, mieszkając w Chile, Peru, Brazylii i Meksyku. Po powrocie zrezygnował z etatu w PAP, nie zrywając jednak współpracy. W latach 70. podróżował na Bliski Wschód, do Indii, na Cypr, do wielu państw Afryki, dokumentował upadek cesarstwa w Etiopii i Iranie. W 1974 r. został reporterem tygodnika „Kultura”. Prowadził zajęcia na wydziale dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 80., jakby szukając wytchnienia od relacjonowania kolejnych rewolucji i przewrotów, których w sumie widział dwadzieścia siedem (a zapewne także ze względu na stan wojenny), zarzucił wyjazdy reporterskie i zwrócił się ku publicystyce oraz poezji, zaczął też notować swoje refleksje, swobodne uwagi i spostrzeżenia, które wraz z zebranymi cytatami złożyły się na pierwszy tom Lapidariów. Jednak już na początku następnej dekady wybrał się w dwuletnią podróż po byłych południowych republikach ZSRR. Później odbywał wyprawy nie tyle reporterskie, ile antropologiczne. Taką właśnie perspektywę ujawniają jego ostatnie, najbardziej osobiste, refleksyjne i eseistyczne reportaże.
Ogłosił następujące książki: Busz po polsku (1962), Czarne gwiazdy (1963), Kirgiz schodzi z konia (1968), Gdyby cała Afryka (1969), Che Guevara – Dziennik z Boliwii (1969, przekład i przypisy R. Kapuścińskiego), Dlaczego zginął Karl von Spreti? (1970), Chrystus z karabinem na ramieniu (1975), Jeszcze dzień życia (1976), Wojna futbolowa (1978), Cesarz (1978), Szachinszach (1982), Notes (1986, tom wierszy), Wrzenie świata (1988, zbiór), Lapidarium (1990), Imperium (1993), Lapidarium II (1995), Lapidarium III (1997), Heban (1998), Lapidarium IV (2000), Z Afryki (2000, album fotograficzny), Lapidarium V (2001), Autoportret reportera (2003), Podróże z Herodotem (2004), Prawa natury (2006, tom wierszy), Ten Inny (2006), Lapidarium VI (2007). Po śmierci autora wydano: Rwący nurt historii. Zapiski o XX i XXI wieku (2007), Dałem głos ubogim (2008), Pisanie (2012), To nie jest zawód dla cyników (2013, fragmenty w „Akcencie” 2012 nr 3). W 2008 r. w serii Biblioteki „Gazety Wyborczej” opublikowano Dzieła wybrane Ryszarda Kapuścińskiego obejmujące 16 tomów (w tym 4 audiobooki). Wszystkie książki zostały opatrzone esejami autorstwa znanych pisarzy. W 2012 r. nakładem Wydawnictwa UMCS ukazały się Wiersze zebrane. Collected Poems – pełna edycja utworów poetyckich (tłumaczenia Diany Kuprel i Marka Kusiby).
W głośnych książkach Cesarz (adaptacja sceniczna 1979) i Szachinszach przedstawił mechanizmy, rozwój i upadek współczesnych form despotyzmu. W Hebanie ukazał dramatyczną sytuację Afryki. Kolejne części Lapidarium (I-VI, 1990-2007) zawierają zapiski z pogranicza reportażu, eseju i dziennika intymnego, natomiast Podróże z Herodotem (2004) to wielki esej z elementami reportażu. Twórczość Ryszarda Kapuścińskiego była tłumaczona na ponad dwadzieścia języków. Pierwszą monografią twórczości Kapuścińskiego była praca zbiorowa „Życie jest z przenikania…”. Szkice o Twórczości Ryszarda Kapuścińskiego pod red. Bogusława Wróblewskiego (PIW, Warszawa 2008).
Wielokrotnie nagradzany w kraju i za granicą, wyróżniony siedmioma doktoratami honorowymi polskich i zagranicznych uniwersytetów. Był współzałożycielem Wschodniej Fundacji Kultury „Akcent” i członkiem jej Rady Programowej, na łamach „Akcentu” ogłaszał wiersze i eseistykę.
Jego żoną jest Alicja Kapuścińska (nazwisko panieńskie Mielczarek), doktor pediatrii, a córką Zofia (Rene Meisner) – artystka zajmująca się fotografią, zwolenniczka ekologicznego stylu życia dokumentująca dewastację środowiska naturalnego (w latach 70. wyemigrowała do Vancouver w Kanadzie).
