Spis treści numeru 4/2019

III Międzynarodowy Trójstyk Literacki: Białoruś – Polska – Ukraina

Włodawa – miasteczko nad granicznym dziś Bugiem. Nad dachami domów dominują barokowe wieże kościoła i bizantyjskie kopuły cerkwi, odrestaurowana synagoga mieści muzeum tradycji i historii tutejszych Żydów. Nieopodal, za rzeką, zobaczyć można słupy graniczne: czerwono-zielony Białorusi i niebiesko-żółty Ukrainy. Polski biało-czerwony usytuowany jest niemal naprzeciwko nich. Trójstyk graniczny… tylko rzeka dzieli.

Z inicjatywy Urzędu Miejskiego we Włodawie i Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Lublinie przy udziale Włodawskiego Domu Kultury, Miejskiej Biblioteki Publicznej, lubelskiego oddziału Związku Literatów Polskich oraz Aldona Dzięcioła, regionalisty, poety, prozaika, eseisty i redaktora miejscowego kwartalnika „Wschód”, zorganizowano w tym roku kolejną, trzecią już, edycję corocznego Międzynarodowego Trójstyku Literackiego.

Burmistrz Włodawy Wiesław Muszyński powitał przybyłych w licznym gronie literatów i przedstawicieli instytucji kulturalnych oraz państwowych z białoruskiego Brześcia, ukraińskiego Łucka i wojewódzkiego Lublina.

Gala rozpoczęła się od uroczystego wręczenia nagród i pięknych statuetek pisarzom zasłużonym w „budowaniu mostów ponad podziałami i granicami”: Oldze Lasniuk z Łucka i Waldemarowi Michalskiemu z Lublina. Dokonania laureatów zostały najpierw wnikliwie zaprezentowane przez poetę i tłumacza Tadeusza Karabowicza i pisarkę Agnieszkę Polak.

Waldemar Michalski – laureat Nagrody III Międzynarodowego Trójstyku Literackiego, w towarzystwie burmistrza Włodawy Wiesława Muszyńskiego (z prawej) i dyrektora WOK Artura Sępocha. Fot. archiwum UM Włodawa

Wolę połączenia i wzmocnienia dokonań kulturalnych i literackich trzech sąsiednich regionów potwierdziło zawarcie porozumienia o współpracy związków pisarzy z Lublina, Brześcia i Łucka. Porozumienie to podpisały: Tatiana Demidowicz – prezes Związku Literatów Białorusi, oddział w Brześciu; Olga Lasniuk – prezes Związku Literatów Ukrainy, oddział w Łucku; i Agnieszka Polak – prezes lubelskiego oddziału Związku Literatów Polskich.

Liczne grono słuchaczy wzięło udział w spotkaniu z gościem honorowym Trójstyku Bogusławem Wróblewskim – założycielem i nieprzerwanie od niemal 40 lat redaktorem naczelnym „Akcentu”. Podczas rozmowy, którą przeprowadził z Wróblewskim pisarz i eseista Łukasz Marcińczak, zebrani mieli okazję usłyszeć o okolicznościach powstania „Akcentu”, dowiedzieć się o ciekawych faktach dotyczących biografii twórczej bohatera spotkania, poznać jego poglądy dotyczące współczesnej kultury i założenia programu redakcyjnego czasopisma, które konsekwentnie eksploruje kulturowe pogranicza, traktując je jako przestrzeń wyjątkową i inspirującą. Redagowanie pojmuję jako kreacyjny dialog z czytelnikiem, ma ono sens dopóty, dopóki chcemy zadawać światu jakieś pytania – wyznał redaktor naczelny „Akcentu”. Zebrani otrzymali w prezencie numery czasopisma.

W drugim dniu Międzynarodowego Tryptyku Literackiego odbyła się sesja poświęcona życiu i twórczości Kazimierza Andrzeja Jaworskiego – poety, redaktora i wybitnego tłumacza. Przełożył on około dwóch tysięcy wierszy ponad stu poetów, przede wszystkim rosyjskich, ukraińskich, białoruskich, czeskich i słowackich. W dwunastotomowym wydaniu jego Pism (1971-1974) aż cztery tomy wypełniają przekłady. Jaworski mówił o sobie: „więcej wierszy przetłumaczyłem, niż napisałem”. Jego tłumaczenia wysoko oceniali Jarosław Iwaszkiewicz i Julian Tuwim.

Dziełem życia Kazimierza Andrzeja Jaworskiego był wydawany w Chełmie w latach 1933-1939 poetycki kwartalnik „Kamena”. Gdy przestały się ukazywać główne czasopisma literackie („Skamander”, „Linia”, „Kwadryga” czy „Reflektor”), to właśnie w „Kamenie” drukowali m.in. Czechowicz, Tuwim, Przyboś, Wierzyński, Broniewski, Miłosz, Iwaniuk, Dobrowolski, Łobodowski, Schulz…

Podczas sesji referaty wygłosili: dr Jarosław Cymerman (o zasobach rękopiśmiennych Jaworskiego w Muzeum Czechowicza), dr Anna Choma-Suwała (o tłumaczeniach KAJ-a z poezji ukraińskiej), prof. Piotr Mitzner (o fascynacji Jaworskiego poezją rosyjską) i red. Waldemar Michalski (o życiu KAJa, jego poezji i „Kamenie”).

Tego samego dnia odbyła się debata zatytułowana „Wschodni, czyli jaki?” Moderatorką spotkania była Aleksandra Zinczuk – poetka i redaktorka naczelna lubelskiego czasopisma internetowego „Kultura Enter”. Wypowiadali się m.in. prof. Marija Zhygalowa (pedagog z Białorusi), dr Andrij Saweneć (tłumacz i literaturoznawca z Ukrainy) oraz mgr Karolina Suska (socjolog z Polski). Wypowiedzi zdominowała próba zdefiniowania pojęcia „Wschód” i wyznaczników wspólnoty kulturalnej narodów pokrewnych w wymiarze językowym. Sztuczna granica Unii Europejskiej na linii Bugu zepchnęła na margines Europy narody tradycyjnie współtworzące europejską kulturę (Ukraina, Białoruś). Graniczne podziały przełamuje sztuka, a szczególnie literatura. Język jako fundament tożsamości narodowej na „Wschodzie” wymaga ciągłej pielęgnacji. Te kwestie nie istnieją w takim natężeniu w świadomości obywateli tzw. Zachodu.

Pięknym symbolicznym zakończeniem dnia był wymarsz uczestników sesji pod przewodnictwem burmistrza Włodawy Wiesława Muszyńskiego do miejsca, gdzie zbiegają się granice trzech sąsiednich państw. Tu, „na granicznym trójstyku”, przedstawiciele trzech narodów wypuścili z dłoni trzy gołębie – żywe symbole pokoju i pojednania. Międzynarodowy happening uświetnił zespół Mołodyczki z niedalekiego ukraińskiego Szacka, śpiewając ludowe pieśni ukraińskie, białoruskie i polskie.

Obok sympozjów, paneli dyskusyjnych i spotkań „przy biesiadnym stole” trzeciego dnia w sali widowiskowej Włodawskiego Domu Kultury odbyły się finał konkursu jednego wiersza oraz przegląd piosenki poetyckiej, a także recital skrzypcowy Agnieszki Polak. Uczestnicy konkursu poetyckiego mieli obowiązek wykorzystania w swoich wierszach wybranych słów z mowy chachłackiej, niegdyś powszechnie używanej na ziemi włodawskiej. Poeta i redaktor Waldemar Michalski, podsumowując wyniki interesującego konkursu i zwracając się do organizatorów, powiedział: Ratujcie skarby tej ziemi, skarby języka!

Włodawa na współczesnej mapie kulturalnej stała się znaczącym miastem popularyzującym dziedzictwo wielonarodowego pogranicza. Wystarczy przypomnieć, że oprócz Międzynarodowego Trójstyku Literackiego od wielu lat są tu organizowane m.in. Międzynarodowe Poleskie Lata z Folklorem i Festiwal Trzech Kultur (polskiej, żydowskiej i ruskiej). Gospodarzom Włodawy można życzyć: Oby tak dalej!…