Bohdan Zadura

Bohdan Zadura
Fot. Ihor Feciak

Bohdan Zadura – ur. 1945 w Puławach. Poeta, prozaik, krytyk literacki, tłumacz liryki anglojęzycznej, węgierskiej, ukraińskiej, białoruskiej i rosyjskiej. Autor tomów poetyckich: W krajobrazie z amfor (1968), Więzień i krotochwila (inedita sprzed 1970; 2001), Podróż morska (1971), Pożegnanie Ostendy (1974), Małe muzea (1977), Zejście na ląd (1983), Starzy znajomi (1986), Prześwietlone zdjęcia (1990), Cisza (1994, 1996), Noc poetów. Warszawa pisarzy (1998), Kaszel w lipcu (2000), Poematy (2001), Ptasia grypa (2002), Stąd (2002), Kopiec kreta (2004), Kwestia czasu (ukazał się w 3. tomie wierszy zebranych, 2006), Wszystko (2008), Nocne życie (2010), Zmartwychwstanie ptaszka (wiersze i sny) (2012), Kropka nad i (2014), Najlepsze lata (2015), Już otwarte (2016), Po szkodzie (2018), Płyn Lugola (2020), Sekcja zabójstw (2020), Puste trybuny (2021); powieści: Lata spokojnego słońca (1968, 1984, 2012), A żeby ci nie było żal (1971, 1984), Lit (1997), zbiorów opowiadań Patrycja i chart afgański (1976), Do zobaczenia w Rzymie (1980), Striptease (pierwodruk w utworach zebranych, 2005); książek krytycznoliterackich: Radość czytania (1980), Tadeusz Nowak (1981), Daj mu tam, gdzie go nie ma (1996), Między wierszami (2002). Autor napisanego wspólnie z Jerzym Leszczyńskim scenariusza Rzecz o Fauście inspirowanego Księgą Fausta D. J. Enrighta (spektakl wystawiony przez Lubelski Teatr Wizji i Ruchu w 1985 r.).

Przez 25 lat (od 1980) był współredaktorem kwartalnika literackiego „Akcent”; współzałożyciel i wiceprezes zarządu Wschodniej Fundacji Kultury „Akcent” (od 1994) oraz członek jej Rady Programowej. Wcześniej, po studiach filozoficznych na Uniwersytecie Warszawskim pracował w muzeum w Kazimierzu Dolnym (1970-1977) i był kierownikiem literackim lubelskiego Teatru Wizji i Ruchu (1977-1987). Od 1988 r. kierownik Działu Prozy miesięcznika „Twórczość”, a od jesieni 2004 r. do jesieni 2020 jej redaktor naczelny. Ponadto współredaktor wydawnictw „Teka Puławska” i „Studia Puławskie”, członek Komisji Literackiej programu promocji literatury współczesnej Fundacji Kultury, Rady Redakcyjnej serii „Nowa Proza Polska”, Społecznej Rady Programowej Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”, Klubu „Regionów” oraz przewodniczący społecznej rady programowej Lubelskiego Studia Teatralnego. Projektodawca serii wyborów wierszy polskich poetów XX w., wydawanej przez Wydawnictwo Lubelskie; sam zrobił na jej potrzeby wybory liryków Józefa Czechowicza (1982, 1988), Bolesława Leśmiana (1982, 1989, 1998), Leopolda Staffa (1986, 1988) i Jarosława Iwaszkiewicza (1989), a poza tą serią Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego (1994), Marii Jasnorzewskiej Pawlikowskiej (1997) i Tadeusza Nowaka (2011).

W latach 2005-2006 ukazały się we Wrocławiu w trzech tomach wiersze zebrane Bohdana Zadury, w dwóch tomach proza oraz dwa tomy szkiców, recenzji i felietonów (2007). Natomiast w 2012 r. w Poznaniu ogłoszony został obszerny tom jego Wierszy wybranych. Tamże w 2013 r. ukazała się książka W wierszu i między wierszami. Szkice o twórczości Bohdana Zadury, zbiór różnorodnych interpretacji zaprezentowanych podczas sesji poświęconej twórczości Zadury zorganizowanej przez Zakład Poetyki i Krytyki Literackiej Instytutu Filologii Polskiej UAM. Wcześniej, w 2008 r. wyszła książka Jarosława Borowca Zadura. Ścieżka wiersza, a w 2011 r. Klasyk na luzie. Rozmowy z Bohdanem Zadurą. Na podstawie jego utworów Andrzej Piszczatowski zrealizował słuchowiska Małe kraje jak małe muzea i Nie licz na sny, a Maria Brzezińska słuchowisko Świat nie jest dobry na serce, wyróżnione nagrodą za reżyserię w Sopocie (2015). W 1996 r. powstał film dokumentalny Aleksandra Kuca Poezja współczesna: Bohdana Zadury rozmowa z ciszą. W 2005 r. ukazała się płyta Usta Czasu, na której Bohdan Zadura czyta swoje wiersze, a część z nich śpiewają Sylwia Lasok, Dorota Buśko, Aleksandra Legieć, Renata Dziewięcka, Paulina Sykut. Jego utwory tłumaczone były na: angielski, albański, białoruski, bułgarski, chiński, czeski, francuski, grecki, hebrajski, hiszpański, litewski, niderlandzki, niemiecki, portugalski, rosyjski, rumuński, holenderski, słowacki, turecki, ukraiński, węgierski. Na Ukrainie ukazały się trzy książkowe wybory wierszy: Poet rozmowljaje z narodom (2007), Niczne żyttja (2012), Najhirsze pozadu (2015) i w 2020 przekład powieści Lata spokojnego słońca (Роки спокійного сонця); na Węgrzech Éles határok (2005); na Białorusi Truny z Ikei (2016), w Słowacji Všetko (2021).

W jego przekładach z ukraińskiego ukazały się m.in.: antologia Wiersze zawsze są wolne (2004, 2005, 2007), Piosenki dla martwego koguta (2005, 2007) Jurija Andruchowycza, Historia kultury początku stulecia (2005), Antena (2020) Serhija Żadana (nagroda „Literatury na Świecie” za najlepszy poetycki przekład roku, 2021), Jogging oraz Historie ważne i nieważne (2005, 2011), Nogami do przodu (2017; z Markiem S. Zadurą) Andrija Bondara, 34 wiersze o Nowym Jorku i nie tylko (2005),Nitka (2011), Dubno, koło Leżajska. Wiersze i eseje (2012), Listy i powietrze. Opowiadania pograniczne (2015), Express Venezia (2016) i Kalendarzwieczności (2021) Wasyla Machny, Ruchomy ogień (2009) Ostapa Sływynskiego, Róża i nóż (2009) Natałki Biłocerkiweć, Killer (2013), Karbid (2016), Pokój do smutku (2018), Twoje spojrzenie, Cio-Cio-San (2021) i wybór wierszy Nieudane proby samobójstwa (2021) Andrija Lubki, Powieść o ojczyźnie (2014) Dzwinki Matijasz, 50 procent racji (2017; z Markiem S. Zadurą) Ołeksandra Bojczenki, Szczęśliwi nadzy ludzie (2017), Sonia (2018), Nikt tak nie tańczył, jak mój dziadek (2021) Kateryny Babkiny, Kropka w środku (2018), Wieczorne słońce (2019), Nowiutki rower starych binokli (2020) Wasyla Słapczuka, Tango śmierci (2018) Jurija Wynnyczuka, Wakacje nad Letą (2018) Hałyny Kruk, Frau Müller nie zamierza płacić więcej (2019) Natalki Śniadanko. W 2010 r. opublikowany został tom Węgierskie lato. Przekłady z poetów węgierskich, w 2014 r. Tragedia człowieka Imre Madácha, a w 2018 Czego potrzeba do szczęścia Pétera Kántora. Z białoruskiego przełożył Tłuściocha i leszcza (2017) , Dzień poezji, śmierci dzień (2017) i Pieśń o Cimurze(2021) Andreja Adamowicza, Cyrk i inne wiersze(2018) Julii Cimafiejewej, Patriotyzm dla opornych (2020) Siarhieja Pryłuckiego, Porucznik Piatrowicz i chorąży Duch (2021) Uładzimiera Arłoŭa, miał też znaczny udział w antologii współczesnej literatury białoruskiej Wschód wolności (2020). Z rosyjskiego Żywoty (2019) i Marketera (2020) Ołeha Sencowa oraz wybór wierszy ale nie to(2020) łotewskiego, piszącego po rosyjsku poety Siemiona Chanina, ze słowackiego Braci krwi(2020) Petera Milčaka. Z angielskiego przetłumaczył m.in. tom wierszy D. J. Enrighta Księga Fausta (1984), wybory liryki Tony’ego Harrisona Kumkwat dla Johna Keatsa (1990) iSztuka i zagłada(1998), wiersze Johna Asbery’ego oraz powieści D. J. Enrighta Rok akademicki(1997) i Johna Mc Gaherna Pornograf (2001). Był autorem wyboru No i wiesz (1993), zawierającego przekłady Piotra Sommera, Andrzeja Sosnowskiego i jego własne, oraz wyboru wierszy Johna Guzlowskiego Język mułów i inne wiersze (2002), a także jednym z tłumaczy (razem z Andrzejem Sosnowskim i Marcinem Sendeckim) Trzech poematówJamesa Schulyera (2012). Laureat licznych nagród literackich, m.in. Peleryny za najlepszy poetycki debiut roku (1969), Pegaza za przekłady poetyckie (1985), im. Józefa Czechowicza (1975, 1991, 2010), im. Bolesława Prusa (1981), Funduszu Literatury (1989), im. Stanisława Piętaka (1994), Fundacji Promocji Spraw Słowiańskich Ex oriente lux (2002), Prezydenta Puław (2009), festiwalu poetyckiego Kijowskie Laury (2010), Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius w kategorii książka roku (2011), festiwalu sztuki erotycznej Marcowe koty w Użhorodzie (2011), węgierskiej Nagrody im. Gábora Bethlena (2013), Nagrody im. Hryhorija Skoworody (2014), festiwalu „Ditet e Naimit” w Tetovie (Macedonia, 2014), Nagrody artystycznej miasta Lublina (2019), nagrody Pantelejmona Kulisza (2019), Fundacji im. Łesi i Petra Kowalewych przy Związku Ukrainek Ameryki. Otrzymał także wiele odznaczeń, np.: „Szocialista Kúlturáért” (1979), „Zasłużony Działacz Kultury” (1979), „Za Zasługi dla Lubelszczyzny” (1985), „Za Zasługi dla Puław” (1986), Złoty Krzyż Zasługi (1990), Krzyż Rycerski Orderu Republiki Węgierskiej (2001), Medal Wschodniej Fundacji Kultury „Akcent” (2002), statuetka Sybilla (2005), „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (2009), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2005); Honorowy Obywatel Puław (2010), Złoty Medal „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis” (2015), Medal Unii Lubelskiej (2017). Żona Zdzisława, syn Marek. Mieszka w Puławach.