Ćwierćwiecze Deutsches Polen-Institut
Piętnaście lat temu pisaliśmy o Deutsches Polen-Institut („Akcent” 1990 nr 4). Instytucja ta kończyła wówczas pierwszą dekadę swego istnienia. Na 22 czerwca bieżącego roku zaplanowana została uroczystość jubileuszowa z okazji dwudziestopięciolecia. Przypomnijmy, że Instytut mieszczący się w pięknej willi z początku ubiegłego stulecia powstał dzięki inicjatywie wybitnego tłumacza i znawcy literatury polskiej, dra Karla Dedeciusa, przy współudziale miasta Darmstadt, rządów związkowych Hesji, Nadrenii-Palatynatu i rządu RFN. Swą działalność rozpoczął 11 marca 1980 roku i od tamtej pory nieprzerwanie dba o pogłębianie polsko-niemieckich kontaktów. Przez pierwsze lata owe starania zogniskowane były przede wszystkim wokół kwestii kulturalnych oraz problemu popularyzacji literatury polskiej w Niemczech. Obecnie Instytut pełni funkcje placówki badawczej, centrum informacyjnego oraz organizatora konferencji naukowych i imprez promujących wiedzę o polskiej kulturze, historii, polityce i społeczeństwie.
Mimo licznych innowacji ośrodek z Darmstadt wielu osobom nadal kojarzy się przede wszystkim z działalnością translatorską i wydawniczą. Przyznać trzeba, iż osiągnięcia Instytutu na tym polu są imponujące. Imponujące nawet wówczas, gdy wziąć pod uwagę tylko jedną serię wydawniczą, choćby wspólny projekt Deutsches Polen-Institut, Fundacji Roberta Boscha i wydawnictwa Suhrkamp, czyli Polnische Bibliothek, w której ukazało się 50 tomów prezentujących niemieckiemu czytelnikowi wybrane utwory literatury polskiej od średniowiecza po czasy współczesne. Odrębny, dokładny i obszerny przegląd polskiej poezji i prozy ostatnich stu lat przedstawiono w siedmiotomowej antologii Panorama der polnischen Literatur des 20. Jahrhunderts. Natomiast w serii Veröffentlichungen des Deutschen Polen-Instituts Darmstadt Instytut publikuje bibliografie, dokumentacje konferencji naukowych i monografie z dziedziny polityki, historii, wiedzy o społeczeństwie i kultury polskiej; dotychczas ukazało się 20 tomów.
Ambicją redaktorów cyklu Denken und Wissen. Eine polnische Bibliothek, zapoczątkowanego w 2003 roku i obliczonego na 15 tomów, jest prezentacja ważnych prac polskich przedstawicieli nauk humanistycznych XX wieku. Jako pozycja szczególnie istotna dla polsko-niemieckiej wymiany naukowej jawi się, opracowana we współpracy z Biblioteką Uniwersytecką w Toruniu, czterotomowa bibliografia Deutsch-polnische Beziehungen in Geschichte und Gegenwart. Dzieło gromadzi prace w języku polskim i niemieckim, dotyczące wzajemnych stosunków politycznych, społecznych i kulturalnych na przestrzeni przeszło tysiącletnich kontaktów. Nauczyciele języka niemieckiego w klasach gimnazjalnych zawdzięczają Instytutowi podręcznik (z płytą CD zawierającą dwujęzyczne nagrania 16 najważniejszych tekstów literatury polskiej) Polnische Literatur und deutsch-polnische Literaturbeziehungen. Historycy na podobną publikację muszą zaczekać do 2006 roku.
Instytut wydaje także swój rocznik, „Ansichten”, w którym prezentuje szeroki wachlarz zagadnień polsko-niemieckich. Zawarte w nim kroniki i bibliografie stanowią dokumentację ważnych wydarzeń i nowości wydawniczych, felietony i eseje ukazują kulturę polską w kontekście europejskim, a część poświęcona beletrystyce prezentuje fragmenty dzieł polskich pisarzy niepublikowanych dotychczas w języku niemieckim.
Działania związane z pracami badawczymi, spotkaniami ekspertów, organizowaniem imprez promujących kulturę polską w Niemczech, a także wyjazdów i praktyk dla polskich grup młodzieży, układają się w równie imponujący katalog inicjatyw i przedsięwzięć. Od 5 lat pod auspicjami placówki z Darmstadt obraduje Kopernikus-Gruppe. Specjaliści z Polski i Niemiec spotykają się dwa razy w roku, by przeanalizować aktualne zagadnienia bądź wyzwania w relacjach obu narodów. Obrady zawsze zostają zwieńczone sprawozdaniem zawierającym rozpoznanie problemu wraz z metodami jego rozwiązania. Niemal w tym samym czasie co Grupa Kopernika do życia powołany został projekt cyklu konferencji Deutschland-Polen-Osteuropa, którego celem jest stworzenie naukowych podstaw do opracowania dalekosiężnej polityki Unii Europejskiej wobec wschodnich sąsiadów Polski: Rosji, Białorusi, Ukrainy i Mołdawii. Ponadto od 1997 roku w Darmstadt organizowane są dyskusje panelowe z udziałem wybitnych osobistości ze świata polityki, kultury i gospodarki (uczestniczyli w nich m.in. Aleksander Kwaśniewski i Roman Herzog, Leszek Balcerowicz i Helmut Schmidt, Bronisław Geremek i Rita Süssmuth).
Na uwagę zasługuje także współpraca Instytutu z partnerami i sponsorami. Do najważniejszych współpracowników Deutsches Polen-Institut zaliczyć trzeba Fundację Roberta Boscha, która nie tylko finansuje projekty wydawnicze i naukowe ośrodka z Darmstadt, ale wspiera również polskich i niemieckich tłumaczy. W latach 1981-2000 Instytut dziewięciokrotnie przyznał nagrodę ustanowioną przez Fundację dla najlepszych tłumaczy literatury niemieckiej, natomiast od roku 2003 co dwa lata przyznawana jest Nagroda im. Karla Dedeciusa dla niemieckiego tłumacza literatury polskiej i polskiego – niemieckiej. Dotychczasowi laureaci to: Krzysztof Jachimczak, dr. Hans-Peter Hoelscher-Obermaier, Maria Przybyłowska i dr. Olaf Kühl. Uroczystości wręczenia nagrody organizowane są na przemian w Darmstadt i w Krakowie.
Na zakończenie słów kilka o bibliotece Instytutu. Księgozbiór liczy blisko 50 000 pozycji, zawiera literaturę polską (oryginalną i przetłumaczoną) oraz specjalistyczne publikacje na temat Polski i jej relacji z państwem niemieckim dawniej i dziś. Archiwum czasopism obejmuje teczki tematyczne dotyczące ponad tysiąca polskich pisarzy oraz materiał informacyjny o stosunkach pomiędzy oboma krajami. Ponadto znaleźć w nim możemy około 900 nagrań wideo (filmy fabularne i dokumentalne, reportaże telewizyjne) oraz 170 radiowych (wywiady, słuchowiska).
Ze względu na dorobek, zakres i charakter działalności ośrodek z Darmstadt to placówka wielce zasłużona i wśród wszystkich instytucji tego typu na świecie zupełnie wyjątkowa.
