Worek żydowski
Tego rodzaju kompendium było oczekiwane, wręcz niezbędne. Trafiło więc na rynek chłonny, jest też obecnie, w jakiś już przecież czas po wydaniu, szeroko wykorzystywane przez uczniów, studentów, bibliotekarzy, nawet naukowców. Okazało się bowiem jedynym dostępnym źródłem informacji z zakresu wyczerpująco oznaczonego tytułem: Historia i kultura Żydów polskich. Słownik. (HiKŻP).
Trzeba powiedzieć od razu, że jest to kompendium pionierskie, zamierzone bardzo ambitnie, charakteryzuje je zaś olbrzymia rozpiętość omówionych tematów; dzieło właściwie bez poprzedników w encyklopedycznym piśmiennictwie polskim i obcym. Uderzająco piękna jest też szata typograficzna, jaką mu nadano – wyrazisty druk na dwóch szpaltach, dużo dobrze odbitych i ciekawych ilustracji na pięknym papierze – chociaż nadto „łopatologicznie” sugestywna okładka.
W układzie alfabetycznym haseł rzeczowych i biograficznych, niejednokrotnie bardzo rozbudowanych i wzajemnie się uzupełniających, leksykon ten przynosi wiedzę o przeszłości Żydów polskich w szerokim powiązaniu z ogólną problematyką żydowską. Wiedza ta winna dać obraz życia społecznego, gospodarczego, politycznego, kulturalnego, religijnego – w najrozmaitszych spraw tych rozgałęzieniach i strukturach – sklamrowanego wielością zahaczeń, powiązań i styków żydowsko-polskich wynikłych z niezmiennego przez stulecia faktu historycznego: współżycia na tej samej ziemi.(…)
Słownik HiKŻP został obciążony dużą liczbą haseł rozsadzających jego ramy, wręcz zaskakujących swoją w nim obecnością, a czyniących z niego jakiś worek różnorodnych spraw żydowskich. Zaliczyłbym tutaj niepotrzebnie tak szeroko potraktowaną charakterystykę ogólnej tradycji żydowskiej, hasła o „amoraitach”, „amurecach”, „tanaitach” czy samym księciu demonów Samaelu; nie po polsku na dodatek zatytułowne hasła „lemedwownik”, „nigun” czy „sforim” itp. Kto tych haseł będzie szukać i kto do nich dotrze w kompendium, którego użyteczność z góry ograniczono przez pozbawienie go indeksu rzeczowego oraz konkordacji haseł?(…)
Nie sądzę, że możliwe jest tutaj całościowe podsumowanie wartości, ważności, stron dodatnich i ujemnych tego bogatego przecież kompendium, w którego przygotowanie autorki włożyły tak wielki wysiłek i trud.(…)
Alina Cała, Hanna Węgrzynek, Gabriela Zalewska: Historia i kultura Żydów polskich. Słownik, Warszawa 2000, WSiP, ss. VII, 399.
